''Morfina'' Szczepan Twardoch

Konstanty Willemann, warszawiak, lecz syn niemieckiego arystokraty i spolszczonej Ślązaczki, niewiele robi sobie z patriotycznych haseł i tradycji uświęconej krwią bohaterskich żołnierzy. Jest cynikiem, łajdakiem i bon-vivantem. Niewiernym mężem i złym ojcem.

Konstanty niechętnie bierze udział w kampanii wrześniowej, a po jej klęsce również wbrew sobie zostaje członkiem tajnej organizacji. Nie chce być Polakiem, nie chce być Niemcem. Pragnie jedynie zdobyć kolejną buteleczkę morfiny i żyć swoim dawnym życiem bywalca i kobieciarza.

Przed historią jednak uciec się nie da.

Komentarz: „Jestem Konstanty Willemann i to nieważne, co lubię, a czego nie lubię. Ważne, że jestem.”

Przy Iwanie Turgieniewie i jego Ojcach i dzieciach wspominałam co nieco o bohaterach rozbitych wewnętrznie oraz szukających swojej tożsamości. A to przez urodzenie się między dwoma skrajnymi poglądowo epokami lub przez wychowanie, przemyślenia, próby stania się kimś innym niż się czuje – wszystko to sprowadzało się do pytań typu: Kim tak naprawdę jestem? W Morfinie ponawiamy poszukiwanie odpowiedzi, tylko że tym razem bohater znajduje się w jeszcze gorszym rozbiciu, ponieważ jako pół Polak, pół Niemiec zmaga się ze swoimi korzeniami w czasach, kiedy rozpoczęła się II wojna światowa i nie wie po której stronie powinien stanąć…

Oczywiście, to nie jest to o czym myślicie. Nie jest to typowa, skomplikowana książka historyczna z jakimś głębokim, narodowym przekazem, tylko zwyczajna historia o zagubionym w życiu człowieku. Owszem są różne wzmianki bitewne, wtrącenia o walkach z Niemcami, polityczne zmagania, działania dywersyjne i TA wielka, tajna misja Konstantego w którą zostaje wplątany nie z własnych chęci. To wszystko jest splotem akcji, dynamicznym biegiem wydarzeń, które kręcą się wokół bohatera, dlatego można odetchnąć z ulgą, bo nie mamy przedstawionych suchych faktów. Nie jest też tak, że mamy jakąś chwalebną historyjkę o obronie Polski albo o potępianiu strony niemieckiej, litowaniu się nad Żydami i robieniu z Polaków męczenników. Nie. Morfina jest powieścią egoistyczną, bo liczy się tylko Kostek, jego przeżycia, jego rozbicie i jego myśli. A jego stosunek do tamtych czasów może wydać się dosyć skandaliczny i kontrowersyjny. Dlaczego? Ponieważ nie zależy mu na niczym, prócz działań dla własnego dobra. Z tej przyczyny Kostek może udawać Niemca, kiedy jest mu to potrzebne… może myśleć i płakać nad Polską, żeby rozgrzeszyć własne sumienie… może patrzeć na Żydów albo z politowaniem albo ze zniewagą… Wszystko zależy od sytuacji w której nasz biedny bohater się znajdzie.

„Na tym polegało bycie ułanem: pić, ale się nie upić. Chlać, ale nie rzygać. Dupczyć, ale się nie żenić. Bić się, ale nie przegrywać. Umierać, ale wygrywać.”

Sama się sobie dziwię, ale… było i jest mi nadal bardzo szkoda tego biednego, tragicznego człowieka. To współczucie, które rosło we mnie, gdy dowiadywałam się coraz więcej na jego temat i poznawałam jego chaotyczne myśli, zrobiło się tak krytyczne, że nie mogłam znienawidzić go pod żadnym względem – nawet jak czynił zło, nawet jak zachowywał się jak idiota – nie potrafiłam się na niego złościć, bo cały czas przepełniał mnie do niego żal. Konstanty smutne miał życie od samego początku. Problemy z własnym pochodzeniem, które powodowało często wrogość u innych; kłopoty z matką, która nie potrafiła kochać, wychowała go prawie że na swoje podobieństwo i miała wpływ na jego zwichrowaną psychikę, do tego dochodzi brak ojca w domu, będący dla niego niegdyś wzorem; współczesne zmagania z kobietami – prostytutką Salome, swoją czysto patriotyczną żoną oraz pierwszą kochanką Idą; widzenie siebie we własnym synu i próba zmienienia losu; i to nieszczęsne rozdarcie pomiędzy tym co powinno się zrobić a tym co chce się zrobić. Każdy z tych elementów buduje Kostka, a równocześnie niszczy go od środka i to jest strasznie smutne, kiedy on bije się z własnymi myślami, bo nawet nie wie kim tak naprawdę jest.

„Czy ja się kiedyś zakochałem? To ważne i nieważne jednocześnie. Ważne. Bo to jest właśnie substancja życia. Z tego się składa, z porywów serca i z drgań lędźwi. A nieważne, bo życie jest nieważnym, w ogóle.”

Moim ulubionym zabiegiem przeprowadzonym w Morfinie jest przede wszystkim narracja. Co jest w niej takiego wyjątkowego? Otóż, mamy z pierwszej osoby spostrzeżenia i ciąg myśli Konstantego, które są bardzo dynamiczne oraz świadome. A fenomenem jest narracyjność drugo osobowa, gdzie do samego zakończenia nie jest pewne kto albo co ją prowadzi. Nie spotkałam nigdy tak rewelacyjnej i lekkiej narracji 2-osobowej, a dodatkowo wielkim zaskoczeniem było odkrycie kto/co kierowało słowa wprost do Kostka. Innym elementem, który został fantastycznie pokazany to spostrzeganie kobiet, erotyczność oraz wiążąca się z tym głębsza symbolika. Każda bohaterka wyróżnia się charakterem, zachowaniem i przede wszystkim wywołują w czytelniku negatywne emocje – może przez to jak je opisuje Kostek? Niechęć wzbudzały we mnie wszystkie pięć pań: matka, Ida, Helena (żona), Salome oraz Dzidzia. Uch, jaka Dzidzia była wkurzająca! I nawet ze świadomością, że ona w jakiś sposób mogła pomóc Konstantemu, nie wywołuje we mnie przyjaznych odczuć. Co do zakończenia to było z jednej strony zaskakujące, ale z drugiej można się było tego spodziewać. Nie widziałam innej możliwości.

No dobra, ale o co chodzi z tytułową morfiną, oprócz tego, że Kostek jest od niej uzależniony? Czytając recenzje innych, widziałam, że jedni sugerowali, że książka sama w sobie jest jak morfina i tak samo uzależnia. Ale czy się z tym zgodzę? Owszem, jest urok w tej całej pisaninie i historii, ale prawdą jest także to, że są momenty w których czytelnik się męczy (szczególnie ostatnie 200 stron to udręka), lecz czy to nie świadczy o tym, że jednak działa jak narkotyk? W końcu mamy fazę szczęścia i fazę nienawiści do książki. Wciąga i męczy. Jak uzależnienie. Poza tym wysnułam dość rzetelną uwagę, że to wszystko, co przeżywa Kostek jest spowodowane odstawieniem morfiny – w wielu momentach facet świruje i nie ma pewności czy widzi i doświadcza wszystkiego naprawdę, a jak wiemy odstawienie narkotyku ma takie skutki. Dlatego nie mogę skłamać i napisać: Ta powieść to gówno. Nie. Ta powieść to geniusz w czystej postaci i polecam ją wszystkim dojrzałym książkoholikom.

„Obcy ludzie nie powinni się zabijać, zabijać się powinni tylko bliscy, tylko bliscy zabijać będą z czułością, okrucieństwo jest pewnego rodzaju czułością, okrucieństwo jest bardzo ludzkie, tylko zwierzęta zabijają się tak, żeby nie cierpiały(...).”